کیفیت 4 آینده‌ای که با داده اعتماد و بازرسی هوشمند ساخته می‌شود

*سعید تاجیک رییس هیات مدیره جامعه ممیزی و بازرسی ایران

روز ملی کیفیت فرصتی است تا بار دیگر نقش بنیادین کیفیت، استاندارد و نظام‌های ارزیابی انطباق را در مسیر توسعه ملی یادآور شویم. در جهانی که رشد اقتصادی با اعتماد، نوآوری و پایداری معنا می‌یابد، کیفیت نه یک شعار بلکه راهبردی حیاتی برای توسعه پایدار، ارتقای رقابت پذیری و بهبود زندگی شهروندان است.

صنعت تست، بازرسی و صدور گواهینامه (TIC) امروز به عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه صنعتی و تجاری شناخته می‌شود. براساس گزارش Grand View Research، ارزش بازار جهانی این صنعت در سال 2024 حدود 399 میلیارد دلار برآورد شده و پیش بینی می‌شود تا سال 2030 به بیش از 500 میلیارد دلار برسد. این رشد نشان دهنده افزایش جهانی اعتماد به نظام‌های کنترل کیفیت، انطباق فنی و مسئولیت پذیری زیست محیطی است.

در کشورهای توسعه یافته، میانگین سرمایه گذاری در فعالیت‌های آزمون، کنترل کیفیت و بازرسی بین 3 تا 5 درصد از ارزش تولیدات صنعتی است، در حالی که در ایران این سهم هنوز ناچیز است. این واقعیت، ضرورت توجه بیشتر به زیر ساخت‌های فنی، توسعه آزمایشگاه‌های معتبر، توانمندسازی نیروی انسانی متخصص و ارتقای اعتبار بین المللی گواهینامه‌ها را نشان می‌دهد.

جایگاه ایران در شاخص‌های توسعه پایدار و کیفیت

بر پایه گزارش شاخص‌های توسعه پایدار (SDG Index 2025) ایران رتبه 83 از میان 167 کشور را کسب کرده است. اگرچه کشور در برخی حوزه‌ها از جمله آموزش، سلامت و توسعه انسانی عملکرد قابل توجهی دارد؛ اما در شاخص‌های مرتبط با محیط زیست، بهره وری منابع و کیفیت تولید، هنوز فاصله محسوسی با کشورهای پیشرو دارد.

در شاخص عملکرد محیط زیست (2024 EPI) نیز ایران با نمره 41.8 در رتبه 113 جهان قرار گرفته است؛ آماری که نشان می‌دهد برای دستیابی به توسعه پایدار، نیازمند تقویت سازوکارهای ارزیابی کیفیت، کنترل مصرف منابع و مدیریت اثرات زیست محیطی هستیم.

تجربه جهانی نشان داده که بدون استقرار نظام ارزیابی انطباق قوی _ شامل آزمون، بازرسی و گواهینامه _ دستیابی به تولید پایدار، رقابت در بازار جهانی و تحقق اهداف توسعه پایدار امکان پذیر نیست.

نقش صنعت تست و بازرسی در تحقق اهداف توسعه پایدار

صنعت TIC نه تنها تضمین کننده کیفیت و ایمنی محصولات است، بلکه موتور متحرک پایداری و اعتماد عمومی نیز به شمار می‌آید.

این صنعت در تحقق اهداف توسعه پایدار (SDGs) نقشی مستقیم دارد.

هدف3: سلامت و رفاه با کنترل کیفیت محصولات دارویی، غذایی و تجهیزات پزشکی

هدف9: صنعت، نوآوری و زیرساخت با توسعه زیرساخت های فنی و آزمایشگاهی

هدف12: مصرف و تولید مسئولانه با کاهش ضایعات و ارتقای بهره وری منایع

هدف13: اقدام برای مقابله با تغییرات اقلیمی از طریق کنترل آلاینده ها و بهبود بازده انرژی

تست و بازرسی حرفه‌ای، افزون بر افزایش اعتماد بازار، از بروز خسارات مالی، ایمنی و زیست محیطی جلوگیری کرده و به بهبود کیفیت زندگی و رشد اقتصادی کمک می‌کند..

جایگاه تست و بازرسی در تحقیق «کیفیت4»

در عصر انقلاب صنعتی چهارم، مفهوم کیفیت نیز دگرگون شده و وارد مرحله ای تازه با عنوان « کیفیت 4 (Quality 0,4)» گردیده است.

کیفیت 4 ترکیبی از اصول مدیریت کیفیت با فناوری های هوشمند نظیر اینترنت اشیاء (IoT)، هوش مصنوعی(AI)، کلان داده ها (Big Data)، و تحلیل بلادرنگ(Analytics Real-time)  است. هدف آن، حرکت از کنترل کیفیت سنتی به سوی مدیریت کیفیت پیش بینانه، داده محور و هوشمند است.

در این تحول، صنعت تست و بازرسی شالوده اصلی کیفیت 4 محسوب می‌شود؛ زیرا داده‌های معتبر و دقیق حاصل از آزمون‌ها، پایه تصمیم گیری هوشمند در این نظام اند.

1. منبع داده‌ای واقعی: داده‌های تست و بازرسی، ورودی اصلی مدل‌های یادگیری ماشین و تحلیل‌‎های پیش بینی کننده کیفیت هستند. بدون این داده، هیچ سیستم هوشمند کیفیتی پایدار نخواهد بود.

2. هوشمندسازی فرآیند بازسی: با بهره گیری از حسگرها، ربات ها، دوربین های AI و پهبادها، بازرسی‌ها به صورت خودکار و بلادرنگ انجام می‌شوند؛ دقت افزایش می یابد و خطاهای انسانی کاهش می‌یابد.

3. گواهی نامه‌های دیجیتال: فناوری Blockchain  امکان صدور و ردیابی دیجیتال گواهی نامه‌ها را فراهم کرده و از جعل یا دست کاری جلوگیری می‌کند. این رویکرد، شفافیت و اعتماد جهانی را افزایش می‌دهد.

4. پشتیباتی از اهداف توسعه پایدار: تست و بازسی هوشمند به کاهش ضایعات، بهینه سازی مصرف انرژی ، افزایش  ایمنی و ارتقای کارایی فرآیندها کمک می‌کند.

5. تحول در نقش نیروی انسانی: بازرس امروز، نه صرفا ناظر بلکه تحلیل گر داده است. ابزارهای دیجیتال به او کمک می‌کنند تصمیم‌هایی سریع تر، دقیق تر و مبتنی بر شواهد بگیرد.

به بیان دیگر، تست و بازرسی چشم‌های بینای کیفیت 4 هستند؛ چشمانی که داده‌های واقعی را به مغز دیجیتال سازمان منتقل می‌کنند تا آینده‌ای هوشمند، ایمن و پایدار شکل گیرد.

جامعه ممیزی و بازرسی ایران بر این باور است که سرمایه گذاری در صنعت تست و بازرسی، نه هزینه، بلکه سرمایه گذاری ملی در اعتماد، سلامت و توسعه پایدار است. این صنعت پلی است میان تولید کننده، مصرف کننده و نهادهای حاکمیتی و نقشی اساسی در تحقق اقتصاد مقاوم، صادرات پایدار و ارتقای کیفیت زندگی دارد. با تبریک روز جهانی کیفیت به همه فعالان، کارشناسان و مدیران حوزه استاندارد، آزمون و بازرسی، امیدوارم با دانش، هم افزایی و نگاه جهانی، گامی بلند در مسیر تحقق ایران با کیفیت تر، ایمن تر و پایدارتر برداریم.

About Author